KAYIP VE YAS
KAYIP VE YAS ihmal edilmemesi gereken konulardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Öncelikle yas nedir gelin buna bir göz atalım.
YAS NEDİR?
Duygusal olarak bağlı olduğumuz kişi,konum,yer,statü gibi nesnelerin kaybına yönelik verdiğimiz fiziksel,duygusal,bedensel, bilişsel ve psişik her türlü tepki yas olarak adlandırılmaktadır. Yas, insanın kayıplara karşı verdiği doğal ve evrensel bir yanıttır. Yas tutulan nesnen büyüklüğü ya da küçüklüğü önemli değildir, her şeyin kaybının ardından yas tutulabilmektedir. Yas, zorlu bir süreçtir ancak bir hastalık değildir. Yas’a verilen tepkiler bireyseldir ve kişiden kişiye değişmektedir. Normal yas süreci genellikle 6-24 ay arası sürmektedir.
YASIN EVRELERİ NELERDİR?
- Kübler- Ross kayıp yaşayan bireylerin yas sürecini 5 evrede açıklamaktadır. Bunlar: inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabullenmedir. Bu evreler aşamalar halinde ilerlemektedir.
- İnkar aşamasında birey kaybı kabul etmez. Bu durumu inkar eder. Bu kaybın kendi başına gelmiş olduğuna inanmaz. Hayır o ölmedi, bu benim başıma gelmiş olamaz, bu gerçek olamaz gibi ifadeler kullanır. Bu aşama şok edici duruma bireyin alışması için koruyucu etki verebilir ve bu dönemin geçici olması beklenir. Bu sürecin tamamlanamaması bazı sıkıntılara yol açabilmektedir. Süreç patolojik yasa dönüşebilir ve kişinin psikotik bir hal almasına sebep olabilmektedir.
- Öfke aşaması sorgu aşamasıdır. Kişi artık gerçeklerle yüzleşmiştir ve bu aşamada bu olayın sorumlusunu ve nedenini aramaktadır. Kişi tanrıyı, kaderi, kendini suçlayabilmektedir. İsyan cümleleri de bu duruma eşlik edebilmektedir.
- Pazarlık aşamasında kişi gerçeği değiştirmek istemektedir. Mucizevi şeyler istenebilmektedir.
- Depresyon aşamasında kişi artık gerçeği kabul etmiştir.Çaresizlik kabullenilmiştir ve kişi acısını yaşamaktadır. Depresyona eşlik eden duygular bu aşamada gözlemlenmektedir.
- Kabullenme aşamasında gerçek kabul edilmiştir ve bundan sonrasında ne yapılacağı ile ilgilenilen dönemdir.
ORTAK YAS TEPKİLERİ
- Fiziksel tepkiler: Midede boşluk hissi,nefes alamama,boğulma hissi,seslere aşırı duyarlı olma,enerjisizlik,çabuk yorulma,iştahta artma ya da azalma
- Bilişsel tepkiler:İnanamama ve inkar,ölen kişinin yaşadığı duygusu,ölen kişiyi görme ya da sesini duyma hissi,işitsel ve görsel halüsinasyonlar
- Duygusal tepkiler:Şaşkınlık,şok,öfke,üzüntü,yalnızlık,umutsuzluk,kendini ve başkalarını suçlama
- Davranışsal tepkiler:Ağlama,dalgınlık,sosyal çekilme,uyku ve yeme bozukluğu
YAS SÜRECİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
-Ölen kişinin kimliği
-Ölen kişi ile olan ilişki
-Ölüm biçimi
-Geçmiş kayıpların varlığı
-Kişilik özellikleri
-Sosyal destek
-Yas sürecinde oluşan sıkıntılar
PATOLOJİK YAS NEDİR?
Patolojik yas kaybın ardından en az 6 ay geçmesine rağmen bireyin sosyal ve mesleki yaşam alanlarındaki işlevselliğinin giderek bozulmasıdır. Birey yas evrelerinin birinde takılıp kaldığında ve bu sebeple yas sürecini tamamlayamadığında ortaya çıkan patolojik tepkilerdir. Anormal yas,komplike yas, çözümlenmemiş yas, maskelenmiş yas, kronik yas, gecikmiş yas gibi isimlerle de bilinir.Sürekli yas tutma halidir. Kişiler genellikle kaybın gerçekliğini inkar etmektedirler.
TRAVMATİK YAS NEDİR?
Sevilen birinin ani ve şiddet içeren bir şekilde ölümü sonucunda bu kaybı yaşayan bireylerde gerçekleşen belirti ve tepkilerdir. Bu travmatik etki bedensel ve ruhsal hastalıkların oluşumu için bir risk etmenidir. Buna bağlı olarak travma sonrası stres bozukluğu gelişebilmektedir.
YAS TUTAN BİREYLERE YAKLAŞIMIMIZ NASIL OLMALIDIR?
Çoğunlukla sosyal destek yeterlidir, uzman desteği olmak zorunda değildir.
Patolojik yas belirtileri varlık gösterdiği zaman uzman desteği önemlidir.
Stajyer Psikolog İrem Sultan Ceyhan
KAYNAKÇA
- Worden W. Grief counselling and grief therapy: A handbook for the mental health practitioner. New York: Brunner-Routlege; 2001.
- Worden JW. Yas danışmanlığı ve yas terapisi: Ruh sağlığı çalışanları için el kitabı. Çev. Öncü B. Ankara: Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları No. 452; 2003.
Bizimle Nasıl İletişime Geçebilirsiniz?
Bireysel terapi, Oyun terapisi, Cinsel terapi, Aile-Çift Terapisi ve diğer alanlar için bizimle 0507 243 77 58 nolu numaradan iletişime geçebilirsiniz.